شهرستان رستم (نورآباد ممسنی)

انشان سرزمینی کوهستانی تمدن ایلام بوده‌است که قبل از مهاجرت آریاییها به ایران و سکونت آنها در مناطق ایران که رستم جزء اصلی انشان یا انزان بوده‌است. اهمیت رستم در این زمان همین بس که تا همین اواخر مورخان تل اسپید را پایتخت انشان می‌نامیدند، در دوره ایلام عصر طلایی آن را پادشاهانی بوجود آورده‌اند که از حوالی فهلیان برخاسته بودند. ورزیده‌ترین و سلحشورترین مردم ایلام در همین منطقه زندگی می‌کردند. هنگام مهاجرت آریاییها به ایران، پارسه در امتداد کوههای زاگرس به فارس آمده و آنرا به نام خود «پارسه» نامیدند. گروهی از قبایل پارس از جمله آنها قبیله «مردها» در منطقه رستم سکونت گزیدند. آقای گریشمن (girishmsn) آثار داودور (davdivar) مادر دختر در حسین آباد رستم را قبر پادشاهان اولیه سلسله هخامنشی می‌داند. به تحقیق مشخص است که طایفه مردها از جمله دامداران پارسی بوده که در ممسنی و رستم فعلی سکونت داشته‌اند. مورخ یونانی کت پاس کورش بزرگ را پسر چوپانی از قبیله مردها می‌داند بدین ترتیب ایشان معتقدند که کورش نسبتی به هخامنش و قبیله او نداشته‌است. در جنگ هخامنش با اسکندر مقدونی در زمان داریوش سوم زبده‌ترین سربازان ایران را قبیله مردها تشکیل می‌دادند و هنگامی که داریوش سوم شکست خورد مردم شهرستان رستم و ممسنی به رهبری آریوبرزن در، دربند پارس «پشتکوه رستم» به مقاومت دست زده و تا همگی کشته نشدند لشکر اسکندر نتوانست به درون پارس وارد شوند. در دوره ساسانیان رستم و ممسنی بازار مهم مناطق دیگر بوده‌است. در زمانی که سپاهیان مسلمان به ایران آمد به جرأت می‌توان گفت که خونین‌ترین مقاومتها و نبرد مسلمانان با ایرانیان در زمان حسن قاضی ممسنی «توز» به وقوع پیوسته‌است. مورخان نوشته‌اند که دفاع از ایران در توز به وسیله کرت‌ها (عشایر)صورت می‌گرفت که گروه، گروه از کوهها برای دفاع سرازیر شده و به دفاع می‌پرداختند. مردم رستم مثل سایر مردم ایران به دین اسلام گرایش پیدا کردند و مذهب آنها تشیع بوده‌است. سالها پس از اسلام به دلیل سکونت قومی به نام شولها در رستم و تمام ممسنی این منطقه شولستان نام گرفت. در دوره اتابکان، شولستان مورد حمایت اتابکان فارس بوده و از آن به بعد ممسنی و از جمله رستم تابع فارس شده و با دیگر مناطق لر نشین پیوندی نداشته‌است و در اواخر دوره صفویه و اوایل دوره افشار نام شولستان منسوخ بوده و ممسنی جای شولستان را گرفته‌است. (نام رستم به 800سال در تاریخ بدین نام شناخته شده‌است. رستم یادآور پهلوانان ایران و سنبل ملی و جوانمردی منطقه خواهد بود.) در دوره صفویه که محمود افغان که محمود افغان به ایران لشکر کشید و شهر اصفهان را به محاصره درآورد، مردم ممسنی و به تبعه آن مردم رستم جان بر کف نهاده و لشکری به سوی اصفهان برای دفاع از کشور تدارک دیدند و اگر عدم کفایت شاه صفوی نبود آنها به همراه دیگر ایرانیان هجوم افغانها را در نطفه خفه می‌کردند و ویرانیهای بعد بوجود نمی‌آمد. در زمان قاجار، چنان آوازه خان علی خان رستم بالا گرفت که حکومت را به وحشت انداخت به طوریکه فتحعلی شاه قاجار خود برای سرکوبی اهالی رستم تهران را ترک گفت و در اصفهان اجل مهلتش نداد و درگذشت. شهرستان رستم نه تنها یکی از قدیمی‌ترین مناطق باستانی فارس، بلکه یکی از کهن‌ترین منطقه باستانی ایران و بین النهرین به شمار می‌رود. بقایای اجساد آثار کشف شده در تپه تل بندو و برابر کاوشهای صورت گرفته توسط باستان شناسان آثار زندگی در این شهرستان به 7500 سال پیش برمی‌گردد. تمدنهای پیش از تاریخ این شهرستان مربوط به هزاره پنجم تا هشتم پیش از میلاد و عصر نو سنگی و همچنین تمدنهای تاریخی میلادی آن به هزاره سوم پیش از میلاد و تمدنهای اسلامی آن مربوط به قرون آغازین اسلامی برآورد می‌گردد. یک هزاره پیش از ورود آریائیها به فلات ایران تمدنهای نیکویی در اقصی نقاط شهرستان رستم پابرجا بودند که می‌توان به نقش برجسته کورنگون، سه تلان ایلامی در 4400 سال پیش اشاره کرد. در نوشتار لوحه‌های گلی خزانه تخت جمشید، چندین شهر باستانی در منطقه رستم یاد شده که دو تای آن به نامهای هوهنوری و یونانی در این لوحه‌های خطوط ایلامی ذکر گردیده‌است که محل فعلی آنان در چهار بازار تل اسپید، دهنو و منصورآباد تعیین شده‌است. بیش از 50 کیلومتر جاده سنگ فرشی روزگار هخامنشی، اشکانی و ساسانی از قلب این شهرستان می‌گذشت و یکی از دربندهای مهم پرشیا، پارس محسوب می‌گردید. شهرستان رستم در ازمنه قدیم یکی از مناطق سوق الجیشی و استراتژیکی فارس به شمار می‌رفته که می‌توان از لشکرکشی اسکندر مقدونی، کراسوس سردار رومی، والرین امپراطور روم را در آن نام برد.